Diskurzivna sredstva za izražavanje rodnih ideologija na primeru studentske populacije u Srbiji

U savremenom društvu je nemoguće istraživati društvene promene bez sagledavanja kako je društvo konstruisano iz muškog i ženskog ugla, te možemo reći da danas ne postoji društvena teorija koja ne uključuje pitanja roda (Evans, 2003: 8). Stoga je predmet istraživanja u ovoj disertaciji upotreba različitih diskurzivnih sredstava pod uticajem tradicionalne i/ili egalitarne rodne ideologije kao bitnog aspekta rodnog identiteta. Istraživanje je zasnovano na studentskoj populaciji u Srbiji, kao homogenoj strukturi koja je u procesu kreiranja ličnih stavova po svim društvenim pitanjima, a koja će u budućnosti, kao deo akademske zajednice, biti odgovorna za kreiranje i definisanje istih tih stavova u široj javnosti. Opšti cilj istraživanja ove disertacije je da se ukaže na postojanje rodne ideologije, a potom analizira uticaj tradicionalne i/ili egalitarne rodne ideologije na diskurzivnu praksu studenata i studentkinja u Srbiji, kao i njihova međusobna povezanost. Drugim rečima, opšti cilj podrazumeva analizu diskurzivnih sredstava koja se koriste kako bi govornik/ica ukazao/la na svoju rodnu ideologiju, bez obzira na to da li je ideologija prihvaćena svesno, nesvesno ili je nametnuta. To, u konačnom, omogućuje utvrđivanje ključnih veza između rodne ideologije i jezičke upotrebe, tj. diskursa. U skladu sa postavljenim opšti ciljem, u istraživanju se polazi od osnovne hipoteze da u savremenoj studentskoj populaciji u Srbiji postoje određene rodne ideologije studenata i studentkinja kojih oni/one možda i nisu svesni, i da one u znatnoj meri utiču na (ne)upotrebu sličnih ili različitih diskurzivnih sredstava poput (ne)upotrebe rodno osetljivog jezika, rodno diskriminatornog govora i rodno obeležene leksike. Odnosno, usled svesno i nesvesno usvojenih tradicionalnih i egalitarnih rodnih ideologija, studenti i studentkinje u Srbiji usvajaju različite jezičke obrasce ponašanja. Osnovni tematski okvir ove disertacije su teorijski prikazi pola, roda, rodne ideologije, rodnih stereotipa, diskursa, feminističke lingvistike, prethodnih lingvističkih istraživanja, i određenih primera diskurzivne prakse (rodno osetljiv jezik, rodno diskriminatorni govor, rodno obeležena leksika), uz kratak pregled feminizma sa konciznim opisom sva tri feministička talasa i njihovog uticaja na feministička lingvistička istraživanja. Pored teorijskog osvrta, daje se i kratak osvrt na pitanje rodne ravnopravnosti u visokom obrazovanju, kao i kratak uvid u zakonsku regulativu o rodnoj ravnopravnosti u Republici Srbiji. Posebno se definišu jezičke teorije koje su uticale na definisanje razlika u govoru žena i muškaraca (teorija deficita, teorija dominacije, teorija različitosti i teorija performativnosti). Disertacija potom nudi pregled domaćih i svetskih istraživanja o diskurzivnoj praksi kod muškaraca i žena kroz istoriju. Nakon teorijskog dela, u radu se predstavlja istraživački deo disertacije. U skladu sa postavljenim ciljevima i hipotezama, istraživanje je sprovedeno na reprezentativnom uzorku studenata i studentkinja osnovnih akademskih studija Univerziteta Singidunum. Pri tome su su zastupljeni: 1) slučajni uzorak od 284 ispitanika oba pola za potrebe ispitivanja putem popune upitnika, i 2) namerni uzorak sa ukupno 10 učesnika/ica svih godina osnovnih akademskih studija oba pola za prikupljanje podataka putem fokus grupe. Interpretacija rezultata istraživanja je usredsređena na kvantitativnu i kvalitativnu analizu. U okviru kvantitativne analize, obrađen je upitnik koji se sastoji od pitanja zatvorenog i otvorenog tipa i pitanja subjektivne ocene u Likertovoj skali. Pitanja koja su postavljena u upitniku zasnivaju se na primerima diskurzivne prakse iz dosadašnje feminističke lingvističke teorije, na primerima rodnih stereotipa u savremenom srpskom društvu, na primerima jezičkog seksizma, rodno osetljivog jezika, rodno diskriminatornog govora i percepcije rodnih ideologija. Imajući u vidu složenost pojma rodnih ideologija i nedovoljnu istraženost povezanosti rodnih ideologija i diskurzivne prakse na srpskom govornom području, rad na ovom istraživanju podrazumeva kombinovanje teorijskih i empirijskih metoda istraživanja, odnosno kombinaciju kvalitativnog i kvantitativnog pristupa. Svi rezultati upitnika su statistički obrađeni u programu SPSS 21, kako bi se jasnije videle sličnosti i/ili razlike među polovima u njihovim rodnim ideologijama i diskurzivnoj praksi. Kvalitativna analiza je razrađena kao diskurzivna analiza transkribovanog grupnog intervjua koji se odvijao u okviru fokus grupe. Rezultati istraživanja ukazuju na postojanje tradicionalne i egalitarne rodne ideologije kod pripadnika oba pola, uz preovladavanje tradicionalne ideologije u porodičnim odnosima i egalitarne ideologije u poslovnom svetu. Kada je reč o jezičkoj ideologiji, možemo zaključiti da studentska populacija u Srbiji i dalje neguje jezičku ideologiju koja je više zasnovana na razlikama u komunikaciji među polovima nego na sličnostima. Rezultati istraživanja potvrđuju osnovnu hipotezu, odnosno dokazuju da u savremenoj studentskoj populaciji u Srbiji rodne ideologije studenata i studentkinja utiču na upotrebu diskurzivnih sredstava poput rodno osetljivog jezika, rodno diskriminatornog govora i rodno obeležene leksike. Drugim rečima, pristalice tradicionalne rodne ideologije izbegavaju upotrebu rodno osetljivog jezika i pribegavaju upotrebi rodno diskriminatornog govora, dok pristalice egalitarne rodne ideologije upotrebljavaju rodno osetljiv jezik i izbegavaju upotrebu rodno diskriminatornog govora. Ostala diskurzivna sredstva analizirana u ovom radu takođe u velikom broju potvrđuju pretpostavke iz ponuđenih hipoteza u radu. Opšti zaključak je da studentska populacija u Srbiji nema adekvatno znanje o pojmovima bitnim za rodnu ravnopravnost, kao što su rodno osetljiv jezik, rodna ideologija, rodno diskriminatorni govor i slično, te samim tim nije sposobna ni za praktičnu upotrebu ovih pojmova u svakodnevnoj diskurzivnoj praksi.