Analiza faktora koji utiču na visinu efektivne poreske stope poreza na dobit pravnih lica koja posluju u okviru grupe pravnih lica

Interesovanje mnogih ekonomskih subjekata usmereno je ka analizi i utvrđivanju visine efektivne poreske stope i faktora koji utiču na njeno formiranje. Sa stanovišta vlasnika kapitala, utvrđivanje determinanti efektivne poreske stope može pomoći u redukovanju poreskih obaveza, dok sa druge strane, Vlade država prate ova kretanja zbog ostvarivanja državnih prihoda i uticaja na budžet. Najznačajnija uloga države ogleda se u njenoj obavezi da kreira odgovarajući pravni okvir i pravnu osnovu poreskog sistema. Porezi kao jedan od najznačajnih izvora javnih prihoda, oduvek su imali glavnu (možda i jedinu) ulogu/zadatak da obezbede državi potebna sredstva, tj. da "popune" budžet i time osiguraju funkcionisanje države, njenih ministarstava i ostalih budžetskih korisnika. Na mikroekonomskom nivou efektivna poreska stopa igra veoma važnu ulogu u kreiranju poreske politike i poreske strategije koje treba da budu usaglašene sa poslovnom strategijom i ciljevima koje privredno društvo nastoji na ostvari. Jedan od ciljeva se svakako odnosi na ostvarivanje optimalne efektivne poreske stope koja predstavlja iznos realnog (stvarnog) poreskog opterećenja pravnog lica. Efektivnu poresku stopu možemo smatrati značajnim pokazateljem uspešnosti kada je u pitanju upravljanje troškovima poreza na dobit. Stoga, možemo zaključiti da se u slučaju izostanka poreske strategije privredno društvo izlaže riziku propuštanja određenih prilika u pogledu uštede po osnovu troškova oporezivanja. Da bi se ostvarile uštede po tom osnovu, privrednim društvima je važno da dođu do odgovora na pitanje koje determinante i u kojoj meri utiču na visinu njihovog stvarnog poreskog opterećenja. Upravo ovo pitanje je bilo ključni motiv i inspiracija za pisanje ove disertacije i iz njega proizilazi glavni cilj rada. Cilj istraživanja je proučavanje ključnih faktora i njihov uticaj na formiranje efektivne poreske stope pravnih lica u Republici Srbiji. Efektivna poreska stopa i faktori koji mogu uticati na visinu iste bili su predmet istraživanja u različitim delovima sveta gde je u obzir uzeta vremenska i prostorna dimenzija određenog područja, države ili kontinenta. Samim tim, glavni nedostatak tih istraživanja počiva u činjenici da dobijeni rezultati možda neće biti adekvatno primenljivi u slučaju pravnih lica u Republici Srbiji jer ne uzimaju sve specifičnosti domaćeg tržišta i poslovanja u okviru istog. Ovo istraživanje ima za cilj da ispita efektivne poreske stope pravna lica koja posluju u okviru grupe pravnih lica, kako bi se odredila njihova veza sa pokazateljima zasnovanim na finansijskim izveštajima. Imajući u vidu da se primenom poreskog konsolidovanja može postići manja poreska obaveza u odnosu na visinu poreza na dobit koji bi se utvrdio na nivou pojedinačnih pravnih lica, cilj je utvrditi u kojoj meri ovu mogućnost primenjuju pravna lica u Republici Srbiji. Za sprovođenje istraživanja definisan je uzorak kog čini ukupno 1.388 privrednih društava iz različitih privrednih sektora i različite veličine koji su obavljali delatnost u Republici Srbiji u posmatranom periodu (2018-2021.) što dovodi do ukupno 5.552 opservacije. Uzorkovana pravna lica su podeljena na dve grupe - jednu grupu predstavljaju društva koja posluju u okviru grupe pravnih lica, a ostatak predstavljaju ekonomski
5
nezavisna pravna lica. Rezultati istraživanja pokazuju da pravna lica koja posluju u okviru grupe imaju niže stvarno poresko opterećenje tj. da uspešnije upravljaju porezom na dobit u odnosu na ekonomski nezavisna pravna lica. Takođe, primenom finansijskih izveštaja mogu se izdvojiti faktori koji utiču na visinu efektivne poreske stope. Utvrđeno je da na visinu pravnih lica koja posluju u okviru grupe u Republici Srbiji, statistički značajan uticaj imaju određeni faktori profitabilnosti, zaduženosti, kao i određeni specifični faktori, dok pokazatelji likvidnosti nemaju značajan uticaj na visinu efektivne poreske stope. Takođe, uočeno je da su se pravna lica u Republici Srbiji sočavala sa većom efektivnom poreskom stopom u pandemijskom periodu, kao i da su se izdvojile određene varijable čija se vrednost razlikovala u periodu pre i tokom pandemije.