Primena fizičkih, hemijskih i bioloških metoda u ekoremedijaciji vodotoka - studija slučaja reke Drine

Primena ekosistemskog pristupa na kompleksne probleme upravlјanja vodama je jedan odnajvažnijih izazova u oblasti upravlјanja ovim obnovlјivim resursom. Ekoremedijacija –remedijacija ekosistema je koncept upravlјanja ekositemom koji podrazumeva tri segementa:utvrđivanje zatečenog stanja vodotoka, mere koje se preduzimaju u cilјu pobolјšanja ekološkogstatusa vodotoka i monitoring promena koje nastaju nakon primene mera. U ovom radu fokus jena utvrđivanju stanja vodotoka.

|Reka Drina je izabrana kao pogranični veliki vodotok koji je regulisan, poseduje visok hidropotencijal, a takođe je i važna turistička destinacija, u slivu se nalaze značajna zaštićena podučja.Dostupni podaci o kvalitetu vode na osnovu analiza Hidrometeorološkog zavoda i Agencije zazaštitu životne sredine ukazuju da reka Drina pripada II, eventualno III klasi. Reka Drinaposeduje veliki potencijal samoprečišćavanja uslovljen velikim protocima, naročito u gornjem isrednjem toku. S obzirom da se na samom vodotoku i u rečnom slivu odvijaju mnogobrojneaktivnosti (hidroenergetska postrojenja, rudarske aktivnosti, poljoprivreda, industrija –prvenstveno drvoprerađivačka i prehrambena) i nalaze mnogobrojna naselja sa nerešenimodlaganjem otpada i otpadnih voda, može se pretpostaviti da su pritisci na ekositem reke Drineveliki i nedovoljno ispitani uprkos velikom broju do sada sprovedenih studija.Postavljena je hipoteza da se zvaničnim monitoringom ne dobijaju svi podaci neophodni zaodređivanje ekološkog statusa reke Drine pa je neophodno identifikovati sve tačkaste i difuznezagađivače na odabranom delu vodotoka, primeniti fizičke, hemijske i biološke metodemonitoringa stanja vodotoka radi određivanja ekološkog stanja na izabranim mernim mestima ianalizirati sve dostupne rezultate ispitivanja radi obrazovanja predloga mera remedijacijevodotoka primenom fizičkih, hemijskih i bioloških metoda.

|Dat je iscrpan pregled fizičkih, hemijskih i bioloških metoda remedijacije kontaminiranih voda, sedimenta i zemljišta kao i pregled savremene literature koja se odnosi na principeekoremedijacija odnosno ekohidrologije u upravljanju rečnim ekosistemima, na antropogenepritiske na akvatične ekosisteme i remedijaciju u cilju postizanja njihovog dobrog ekološkogstausa. Na osnovu prethodnih studija dat je pregled i prostorni raspored glavnih zagađivača rekeDrine na ispitivanom delu toka od akumulacije hidroelektrane Bajina Bašta do ušća.Urađena su dodatna ispitivanja 19 parametara kvaliteta vode, 10 parametara kvalitetasuspendovanog nanosa i 14 parametara kvaliteta sedimenta u pet mernih ciklusa u toku 2015. i2016. god. na lokacijama HE Bajina Bašta iznad i ispod brane, HE Zvornik iznad i ispod brane iBadovinci. Dobijeni rezultati ukazuju da se kvalitet vode, suspendovanog nanosa i sedimentaznačajno menja u prostoru i vremenu tako da po većini parametrara (pH, EC, rastvoreni O2, anjonski deterdženti, HPK, BPK5, TOC) pripadaju II ili III kategoriji odnosno dobromekološkom statusu. Međutim, u pojedinim terminima ispitivanja i pojedinim mernim mestimakoncentracije polutanata u vodi (NH4 N, NO3 N, NO2 N, ukupni fenoli, Ni, Zn, Cd), suspendovanom nanosu (Ni, Zn, Cr, Pb, As) i sedimentu (Ni, Zn, As) određuju IV klasu:zagađen. Ovi rezultati su potvrđeni i analizom makrofita u akumulacijama HE Bajina Bašta iZvornik koje daju integralnu sliku stanja vodotoka za razliku od fizičkih i hemijskih metoda kojedaju rezultate o trenutnom stanju. Analizom prostorne raspodele sadržaja teških metala usedimentu i suspendovanom nanosu sa aspekta geološke podloge može se zaključiti da jepovišen sadržaj Cr i Ni prirodnog porekla, dok su Zn, Cd, Cu, Pb i As u akumulaciji HE Zvornikverovatno antropogenog porekla (rudarstvo) odnosno da ne postoji negativan uticajhidrenergetskih postrojenja, štaviše može biti i pozitivan u smislu zadržavanja polutanata. Fenoliu povišenim koncentracijama su verovatno poreklom od drvoprerađivačke industrije.

|Na osnovu podataka o dostupnim metodama ekoremedijacije (fizičkim, hemijskim i biološkim), rezultata iz prethodnih studija i dodatnih merenja dat je predlog mera u cilju poboljšanjaekološkog statusa reke Drine. Preventivne mere i metode se odnose na sprečavanje izlivanjanetretiranih otpadnih voda iz naselja i neuređenih deponija komunalnog otpada, sprečavanjeispiranja nutrijenata sa poljoptivrednih površina. Korektivne mere se odnose na rekultivacijuočišćenih deponija komunalnog otpada, renaturalizaciju prostora degradiranih rudarskimaktivnostima, na uklanjanje fenola iz vode kao i remedijaciju sedimenta posle izmuljavanja.Zvanični monitoring ekološkog statusa reke Drine, iako se sistematski sprovodi ne daje uvekdovoljno podataka, pa u okviru ekoremedijacionog plana svakako treba predvideti i dodatnimonitoring sedimenta i suspendovanog nanosa a monitoring kvaliteta vode vršiti učestalije. Uprogram monitoring treba uključiti i ispitivanje makrofita.